TANZİMAT FERMANI

Tanzimat kavramı 3 Kasım 1839’da fermanının ilanı ile başlayan ve 1879’ya dek geçen dönemi ifade eder. Kavram olarak bakıldığında ise siyasal, idari, iktisadi ve sosyo- kültürel alanda yapılan değişim ve yapılandırmaları ifade ederken kelime anlamı olarak da düzenleme ve yapılandırmayı ifade eder.
Padişah Abdülmecid döneminde ilan edilen ferman Gülhane-i Hattı Hümayunu olarak bilinmektedir.
Fermanın Sebepleri
Mısır ve Boğazlarla ilgili Avrupalı Devletlerden destek alabilmek ve Avrupalı devletlerin; devlet iç işlerine karışmasını önlemeyi amacıyla ilan edilmiştir. Bunun yanı sıra demokratik bir alt yapı oluşturma isteği de fermanın ilanını tetikleyen nedenler arasındadır. Gayrimüslimlerin devlete bağlılığını artırmak ve Fransız İhtilali ile ortaya çıkan milliyetçiliğin etkisi azaltılmak istenmiştir.
Fermanın Özellikleri
Anayasalcılık ve demokrasiye geçiş noktasında atılan ilk adımdır. Padişahın yetkilerini sınırlandırmasına ek olarak kanun üstünlüğünü ifade etmektedir. Fermanın hazırlanması notasında halkın bir rolü bulunmamaktadır.
Fermanın Maddeleri
Öncelikli olarak herkesin konun önünde eşitliği ve kanunun üstünlüğü vurgulanmıştır. Hiç kimsenin yargılanmadan ve haksız yere idam edilemeyeceğine dair güvence ve asker alımlarında belirlenen kurallara itaatle birlikte terhis işlemleri de kurallara bağlı bir şekilde gerçekleştirilecektir. Bütün halk üzerinde eşitlik, can, mal ve namus açısından güvenlik sağlanacaktır. Vergiler gelirlere göre belirlenirken, herkese mal ve mülk sahibi olup bunu satma ya da miras bırakma hakkı tanınmıştır.
Fermanın İçeriği
Hemen hemen üç sayfalık bir metindir. Metinde devletin bir gerileme devri içerisinde olduğu ancak yapılacak reform ve çıkarılacak yasalar ile bu sürecin atlatılacağı vurgulanmıştır. Memur maaşlarının adaleli olacağı vurgulanırken rüşvetin önüne geçileceği belirtilmiştir. Fikir ve yapı olarak Fransız Devrimi sürecinde görülen İnsan ve Vatandaş Hakları bildirisinden esinlenerek yapılmıştır. Osmanlı hukuk tarihinde ilk kez vatandaşlık kavramı ve vatandaşlıktan doğan hakların korunması amacıyla yapılması gereken hususlar belirtilmiştir.
Kanun üstünlüğü yönünde atılan ilk adım olmakla birlikte anayasal yönde atılan ilk adımdır.
Fermanın Sonuçları
Kanun üstünlüğü kabul edilirken padişah kendi isteği ile yetkilerini kısıtlamıştır. Osmanlı’da anayasalcılığın başlangıcı kabul edilirken kişisel özgürlükler de genişletilmiştir. Hukuk, yönetim, askerlik, eğitim ve kültür alanlarında çeşitli yenilik ve reformlar yapılmıştır.
Fermanın temel aldığı esaslara bakmak gerekirse; can ve mal güvenliği, mal edinme ve miras yönündeki haklar, vatandaşlığın esasları, açık yargılanma, gelire göre vergi ödeme, askerliğin vatandaşlık görevi ve askerliğin süresi, kanun önünde eşitlik, hukukun üstünlüğü, devlet güvencesi ve suçların kişiselliği gibi temel esaslar bulunmaktadır.